Wie wordt zzp’er?

Er wordt nu al jaren gediscussieerd over de sterke groei van het aantal zzp’ers – en de vraag hoe deze groei een halt kan worden toegeroepen. Meestal wordt hierbij verondersteld dat deze groei vooral financiële oorzaken heeft – zowel aan de kant van de zelfstandige zelf als aan de kant van de bedrijven die zzp’ers inhuren. De zelfstandige betaalt minder belasting en premies dan een vergelijkbare werknemer. Het bedrijf ontloopt door het inhuren van een zzp’er zijn werkgeversverplichtingen, zoals loondoorbetaling bij ziekte, ontslagbescherming en betaling van het minimumloon. Maar zijn financiële motieven echt de belangrijkste reden waarom steeds meer mensen als zzp’er zijn gaan werken? Die financiële voordelen zijn er immers al heel lang.

Met de Waarde van Werk Monitor kunnen we mensen die als zelfstandige gaan werken vergelijken met degenen die dit niet doen. We hebben hiervoor aan degenen die zelfstandige worden niet hun motief gevraagd. Maar we hebben onderzocht of zij, vóórdat zij zelfstandige werden, andere voorkeuren hadden en hun huidige werk anders waardeerden dan degenen die geen zelfstandige werden.

Wat blijkt? Het belang dat men hecht aan een goed loon en de waardering van het loon in de huidige baan zijn niet van invloed op de overstap naar werk als zelfstandige. Financiële motieven lijken dus geen noemenswaardige rol te spelen.

Wat wel een grote rol speelt, zijn het belang dat mensen hechten aan autonomie en de mate waarin zij zelf kunnen beslissen hoe zij hun werk uitvoeren. Van de werknemers die niet zelf kunnen beslissen hoe zij hun werk uitvoeren, maar die dit wel zeer belangrijk vinden, is ruim een op de vijf binnen twee jaar zelfstandige geworden. Van degenen die wel kunnen beslissen hoe zij hun werk uitvoeren, maar dit niet belangrijk vinden, wordt minder dan één procent zelfstandige. Als werkgevers willen voorkomen dat medewerkers vertrekken om als zelfstandige te gaan werken, moeten zij hen dus vooral meer zeggenschap over hun werk bieden. Ook onvoldoende ruimte voor initiatief in het werk vormt een prikkel voor werknemers om als zelfstandige te gaan werken.

Werknemers met een onzeker of flexibel contract worden ook relatief vaak zelfstandige. Blijkbaar maakt de onzekerheid van het huidige werk de overstap naar de onzekerheid van een bestaan als zelfstandige gemakkelijker. De groei van het aantal flexibele banen in de afgelopen decennia zou dus extra kunnen hebben bijgedragen aan de toename van het aantal zzp’ers.

Werknemers die veel belang hechten aan goede werktijden en aan veel vakantie en vrije dagen, gaan juist minder vaak als zelfstandige werken.

Aanscherping van wettelijke regels voor het werken als zelfstandige kan misschien een deel van de zzp’ers dwingen om weer in loondienst te treden. Maar ze zal de achterliggende drijfveren voor werken als zelfstandige niet wegnemen. Daarvoor zijn in de eerste plaats de werkgevers aan zet: als zij aan werknemers in loondienst meer autonomie en ruimte voor initiatief bieden, zal een belangrijke prikkel om als zelfstandige te gaan werken, worden weggenomen.